Đại gia buôn “siêu xe” nức tiếng xưa: Bán vài chiếc là đủ mua cả một căn nhà

16 tuổi, ông Phạm Xuân Tuất đã là chủ hãng “siêu xe” xích lô nổi tiếng Hà Thành. Trong khi xích lô của Pháp bán với giá 7.000 đồng Đông Dương, xích lô xưởng ông Tuất bán chỉ dao động từ 3.000 – 4.000 đồng Đông Dương/chiếc, hàng đặt vài ngày là có.

Tìm đến đại gia “siêu xe” ngày xưa

Trải qua nhiều biến động, ngày nay chỉ còn rất ít xích lô ở Hà Nội, chủ yếu là phục vụ cưới hỏi và chở khách du lịch đi thăm quan. Xích lô xưa kia là phương tiện giao thông phổ biến của nhiều người, mỗi khi nhắc tới luôn gợi lại trong tâm trí dân thủ đô về một thời quá vãng. Trong thập niên 40 của thế kỷ trước, xích lô là “siêu xe” chỉ nhà giàu mới có điều kiện sở hữu.

Xích lô một thời để nhớ – từng là “siêu xe” mà giới nhà giàu mới có thể sở hữu

Nhà nghiên cứu về Hà Nội – Nguyễn Ngọc Tiến, cho biết: “Các cụ lớn tuổi trong gia đình tôi kể lại, khoảng năm 1943, người Pháp du nhập vào Hà Nội một phương tiện hoàn toàn mới mẻ, lạ lẫm: Cyclopousse Omic. Người dân đọc theo phiên âm tiếng Pháp là xích lô.

Loại phương tiện này có ba bánh bọc cao su, đằng sau có chỗ ngồi đạp như xe đạp và ở giữa là thùng xe. Tất cả những người làm nghề xe tay đều chuyển sang nghề xích lô. Cũng từ chiếc xe này, ở Hà Nội thập niên 40 của thế kỷ trước đã xuất hiện thương hiệu xích lô do người Việt làm”. Người đó là ông Phạm Xuân Tuất (SN 1934) – con trai chủ xưởng cơ khí và gara ô tô Phúc Long ở phố Phùng Hưng (Hà Nội).

Qua lời kể của nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Tiến, chúng tôi tìm đến nơi gia đình ông Phạm Xuân Tuất đang sinh sống. Ông Phạm Xuân Bách (SN 1963), con trai út của ông Tuất, nhớ lại:

“Ngày nhỏ, ông nội và bố vẫn thường kể cho tôi nghe về những câu chuyện của gia đình. Nối tiếp nghề của dòng họ, 15 tuổi cha tôi bắt đầu làm quen với việc kinh doanh, sản xuất đồ cơ khí. Năm 1948, ông thấy chiếc xe xích lô mang từ Pháp sang cồng kềnh, nặng nề. Bởi vậy ông xin cha tiền mua cho chiếc xích lô nguyên bản, tháo tung ra để nghiên cứu”.

Sau nhiều ngày ở lỳ trong xưởng, ông Tuất đã nghiên cứu thành công mẫu xích lô dễ điều khiển, phù hợp với vóc dáng người Việt.

Trừ săm, lốp, xích, líp phải mua, các bộ phận khác, đều do xưởng Phúc Long sản xuất. Chiếc xích lô này có giá thành rẻ và dễ điều khiển hơn. Dần dần, thương hiệu Phúc Long chiếm lĩnh cả thị trường Hà Nội và cả miền Bắc. Mười sáu tuổi, ông Tuất đã là chủ hãng xích lô nổi tiếng.

Trong khi xích lô của Pháp bán với giá 7.000 đồng Đông Dương và phải đặt hàng trước vài tháng, xích lô xưởng ông Tuất bán chỉ dao động từ 3.000 – 4.000 đồng Đông Dương/chiếc, hàng đặt vài ngày là có.

Ngày nay, chỉ còn rất ít xích lô ở Hà Nội, chủ yếu là phục vụ cưới hỏi và du khách thăm quan.

Nhiều người đầu tư, đặt xích lô ở xưởng ông Tuất về kinh doanh vận tải. Trong đó phải kể đến chủ rạp Đại Nam (số 89 phố Huế ngày nay)… Họ nắm trong tay hàng trăm đầu xe và số lượng lớn “tài xế” làm thuê, chạy khoán (làm công ăn lương hoặc thuê xe về chạy, hàng tháng trả cho chủ xe một khoản tiền thỏa thuận).

Xích lô Phúc Long đã trở thành phương tiện di chuyển quen thuộc của người dân thủ đô, đến đâu cũng thấy dáng dấp của chiếc xe này bon bon trên đường phố. Trong giai đoạn từ năm 1943 – 1950, xích lô có giá khá đắt, được nhiều gia đình khá giả mua về làm xe cá nhân. Loại này thường được chau chuốt dáng vẻ bên ngoài một cách sáng loáng, bóng bẩy.

Sự xuất hiện của xích lô khiến những chiếc xe kéo bị lãng quên. Ảnh tư liệu
“Bên cạnh ô tô, xích lô có thể ví như “siêu xe” của giới nhà giàu thập niên 1940. Ô tô hiếm nên xích lô được coi là một tài sản quý giá”, ông Bách nhấn mạnh. Có gia đình còn cho người giúp việc ngày ngày lấy khăn lau xe sạch sẽ, không dính hạt bụi nào.

Bà Trương Thị Mô (SN 1924 – Hoàn Kiếm, Hà Nội), con gái vợ chồng thương gia phố cổ – Trương Trọng Vọng và Nguyễn Thị Sửu cho biết: “Tôi vẫn nhớ như in, một cái Tết, tôi mặc áo dài nhung đỏ, ngồi trên chiếc xích lô đi chùa. Đường phố rực rỡ sắc hoa, ít xe cộ. Con gái Hà Nội xưa mặc áo dài, ngồi xích lô trông rất quý phái, sang trọng”.

Gia đình bà Trương Thị Mô thuộc hàng giàu có đình đám trên phố cổ đầu thế kỷ 20.

Một thời vàng son của xích lô đã qua

Trở lại câu chuyện sản xuất xích lô Phúc Long, vừa có xưởng cơ khí, gara ô tô, việc sản xuất xích lô giúp gia đình ông Tuất có một cơ ngơi khá hoành tráng, nức tiếng ở Hà thành. Một số xưởng khác thấy vậy cũng bắt tay vào sản xuất xích lô, tuy nhiên, vẫn không đánh bại được tên tuổi của Phúc Long.

“Bây giờ, nếu hỏi những người sống lâu năm ở Phùng Hưng về cụ Phúc Long và cha tôi ai cũng biết”, ông Bách nhấn mạnh. Cuối thập niên 50, ông Tuất không sản xuất xích lô mà trở thành một công nhân cơ khí, sống lặng lẽ cùng gia đình trong ngôi nhà cũ được xây dựng từ năm 1940 ở Hà Nội.

Người làm nghề xích lô phần lớn ở nông thôn ra

Thương hiệu Phúc Long đã lùi xa cùng lịch sử nhưng những câu chuyện về ông chủ đầy hoài bão luôn được lớp người xưa kể lại cho con cháu. Những năm bao cấp, xe xích lô được giản tiện, sản xuất thô sơ hơn, trở thành công cụ lao động kiếm sống của những người nghèo.

Mặc dù vất vả, nhọc nhằn nhưng xem ra đây là lựa chọn tốt nhất cho người dân ở nông thôn. Họ vá víu cuộc đời nơi phố thị bằng những cuốc xích lô dưới ánh nắng gay gắt của mùa hè hay giá buốt của mùa đông. Chỉ cần số vốn nhỏ, họ có thể sở hữu một chiếc xích lô, rong ruổi khắp phố phường…

“Xích lô là nghề nhọc nhằn, “ráo mồ hôi là hết tiền”, mỗi ngày tôi gò lưng đạp cũng chỉ kiếm được chút bạc lẻ qua ngày”, ông Dương Đức Mai (60 tuổi, Hưng Yên) từng làm nghề đạp xích lô bộc bạch. Theo ông Mai, cách đây gần 30 năm, người làm nghề xích lô phần lớn ở nông thôn ra. Hồi đó chưa có nhiều xe ba gác và taxi như bây giờ. Hễ mưa to, nắng gắt người ta ưu tiên xích lô vì nó có mái che.

Bây giờ nghề đạp xích lô rất vắng khách

“Bây giờ người ta đi taxi, đi xe ôm là chủ yếu. Chở hàng đã có xe ô tô, vừa nhanh, vừa tiện. Lớp người làm xích lô như tôi cũng phải bắt kịp xu thế, chuyển đổi “mô hình kinh tế” sang xe ôm hết, nếu không khó mưu sinh ở đất này.

Xích lô luôn tạo cho chúng ta cảm giác thân thương, gần gũi. Xích lô hiện nay tuy chỉ xuất hiện ở trong những đám cưới đám hỏi, hoặc những khu du lịch hay dùng để trưng bày nhưng những hình ảnh gắn liền với những sinh hoạt hàng ngày của người dân với chiếc xích lô một thời thì vẫn còn sống mãi.