Ô nhiễm không khí: 70% do phương tiện giao thông

Khí thải từ hoạt động GTVT là một trong những nguyên nhân lớn gây ô nhiễm không khí tại đô thị. Để giảm thiểu nguồn phát thải này, các chuyên gia cho rằng, cần thay đổi thói quen của người dân bằng cách đẩy mạnh phát triển phương tiện sử dụng nhiên liệu xanh, giao thông công cộng.

Nguy cơ ngày càng tăng cao

Hơn chục ngày nay, kết quả quan trắc từ các trạm và một số ứng dụng giám sát chất lượng không khí như IQAir cho thấy, chỉ số ô nhiễm không khí tại Hà Nội thường xuyên ở mức có hại cho sức khỏe. Theo đó, bản đồ chất lượng không khí cập nhật lúc 10 giờ ngày 23/11 hiển thị chỉ số AQI tại Hà Nội lên tới 158, ở mức không lành mạnh.

Cùng thời điểm, chỉ số nồng độ bụi mịn PM2.5 là 69 (μg/m3), theo quy chuẩn quốc gia QCVN 05:2013/BTNMT quy định, nồng độ bụi mịn trung bình là 25 μg/m3. Có nghĩa là chỉ số PM2.5 đang vượt gấp hơn 2 lần ngưỡng tiêu chuẩn Việt Nam và cao gấp 13,6 lần giá trị theo hướng dẫn về chất lượng không khí hàng năm của WHO. Đáng ngại, dự báo cũng cho thấy mức độ không lành mạnh sẽ diễn ra trong những ngày tiếp theo.

Theo GS.TS Hoàng Dương Tùng – nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT), mức độ ô nhiễm không khí cao một phần bởi ảnh hưởng của thời tiết, mùa Đông ở Hà Nội và một số tỉnh miền Bắc gió lặng, nhiệt độ thấp, ít mưa, độ ẩm cao… làm giảm khuếch tán các chất ô nhiễm lưu cữu ở tầm thấp, không thoát lên cao hoặc ra các vùng khác được. Bên cạnh đó, nguồn phát thải từ phương tiện giao thông xả ra ngoài môi trường một lượng lớn hạt sooty và oxit nitơ… Tình trạng ô nhiễm bụi mịn trong TP cao hơn vùng ngoại ô phần lớn là do lượng phương tiện đi lại lớn hơn rất nhiều.

Tương tự, PGS.TS Nguyễn Văn Sơn – Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường cũng cho rằng, giao thông vận tải là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến sự gia tăng ô nhiễm không khí ở các đô thị, đóng góp 70% tổng lượng bụi và khí thải vào môi trường không khí. Nguồn ô nhiễm này gây tác động xấu tới sức khỏe cộng đồng, là nguyên nhân gây nên khoảng 3,8 triệu ca tử vong sớm hàng năm. Trong đó, có 20% số ca tử vong là do các bệnh về đường hô hấp và ung thư liên quan đến phơi nhiễm với bụi mịn. Cùng với với đó là hàng loạt vấn đề về tiểu đường, tim mạch, phổi, gan, đột quỵ, rối loạn tiết tố…

Theo thông tin từ Ban An toàn giao thông TP Hà Nội, tổng số phương tiện đang được quản lý trên địa bàn TP tính đến tháng 11/2022 đã lên tới 7.784.657 phương tiện, trong đó có 1.056.423 ô tô và 6.545.317 xe máy. Số xe máy điện chiếm rất thấp khi chỉ có 182.917 xe. Đáng nói, số phương tiện đăng ký mới vẫn tiếp tục tăng. Cụ thể, từ đầu năm đến tháng 11/2022, TP có thêm 281.534 phương tiện, đồng nghĩa với chất lượng không khí sẽ tiếp tục bị đe dọa.

Làm gì với “kẻ giết người thầm lặng”?

Một nghiên cứu từ Đại học Chicago (Mỹ) cho thấy, ô nhiễm không khí có thể làm giảm tuổi thọ trung bình xuống hơn 2 năm, tương đương tác hại của hút thuốc lá. Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, hít các loại khí thải từ hoạt động đốt rơm rạ trong thời gian dài sẽ tăng nguy cơ nhiễm các bệnh hô hấp và tim mạch.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhận định ô nhiễm không khí là “kẻ giết người thầm lặng”. Hồi tháng 8 năm nay, tổ chức này đưa ra con số: Ô nhiễm không khí gây ra 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Theo thống kê WHO, cứ 100 người có 99 người phải hít thở trong bầu không khí ô nhiễm.

Để phòng ngừa và giảm tác động của ô nhiễm không khí, bác sĩ Lê Hoàn – Phó trưởng Khoa Nội tiết – Hô hấp, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, khuyên mọi người cần chú ý ăn uống sạch, vệ sinh mũi họng hàng ngày. Đeo khẩu trang khi ra đường để hạn chế nguy cơ lây nhiễm. Hạn chế lưu thông lúc đường đông hay đi vào khu ô nhiễm như khu công nghiệp. Tăng cường tập thể dục nâng cao sức khỏe, cải thiện sức đề kháng. Hạn chế tập vào sáng sớm do thời điểm này dễ dẫn đến đột quỵ. Hạn chế đeo kính áp tròng, rửa tay khi về nhà, uống đủ nước.

Người dân nên theo dõi chỉ số chất lượng không khí (AQI) để xem lúc nào ảnh hưởng đến sức khỏe. Những lúc chỉ số cao, người già và trẻ em không nên ra đường, đặc biệt vào buổi sáng. Kể cả người bình thường đi đâu cũng nên xem chất lượng không khí như thế nào để hạn chế hít thở không khí ô nhiễm, tránh gây hại cho sức khỏe.

Với người ở nhà, cần hạn chế mở cửa sổ, cửa ra vào vào thời điểm chất lượng không khí xấu, đặc biệt là các nhà ở gần đường giao thông hoặc điểm ô nhiễm. Người mắc các bệnh về hô hấp cũng được các chuyên gia khuyến cáo không nên ra đường vào các thời điểm chỉ số AQI lên cao.

Thúc đẩy xe điện và phương tiện công cộng

Về nỗ lực giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường không khí từ hoạt động giao thông vận tải, chuyên gia giao thông, TS Phan Lê Bình cho biết, Hà Nội đã thí điểm giám sát phát thải qua hệ thống đăng kiểm, giới hạn thời gian lưu hành xe máy và nghiên cứu cơ chế thu hồi xe cũ gây ô nhiễm.

Tuy nhiên, giải pháp mang tính căn cơ hơn là cần thay đổi thói quen sử dụng phương tiện của người dân. Bởi hiện nay, ngay cả khi di chuyển quãng ngắn, người dân vẫn thường sử dụng phương tiện cá nhân thay vì chọn xe buýt, tàu điện dẫn đến số xe hoạt động cùng một lúc là rất cao, đặc biệt tại các quận trung tâm.

Như vậy, TP cần tăng cường phát triển hệ thống tàu điện ngầm, tàu trên cao thành một mạng lưới giao thông công cộng kết nối thuận tiện, đáp ứng nhu cầu đi lại, khiến người dân lựa chọn phương tiện công cộng. Từ đó, đặt mục tiêu từng bước giảm số xe đăng ký mới, giảm giờ hoạt động của phương tiện cá nhân đang lưu hành. Đồng thời, việc di dời các trường học, cơ quan, đơn vị hành chính ra ngoài TP để giãn mật độ dân số trong nội đô cũng cần sớm được thực hiện. Mặt khác, để khuyến khích sử dụng xe điện, trợ giá xe điện, có chế độ hỗ trợ người sử dụng xe điện.

Nhằm khuyến khích phát triển phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu thân thiện với môi trường, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa góp ý Dự thảo Quyết định của Thủ tướng về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện. Theo đó, VCCI cho rằng phương tiện giao thông chạy bằng điện đang được Nhà nước khuyến khích nhờ giúp giảm ô nhiễm không khí tại các đô thị. Tuy nhiên, cơ chế giá hiện nay chưa giúp khuyến khích sử dụng xe điện, cũng như chưa góp phần điều chỉnh hành vi của người dùng.

Qua tìm hiểu tại các quốc gia phát triển cho thấy, một số công ty điện lực đã bắt đầu cung cấp các gói giá dành riêng cho việc sạc ô tô điện. Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc phương án ưu tiên mức giá điện thấp hơn với nhóm khách hàng sử dụng điện cho phương tiện giao thông. Giá điện của nhóm khách hàng này, sẽ được chia theo giờ cao điểm, thấp điểm và trung bình. Biện pháp này nhằm khuyến khích người dân điều chỉnh giờ sạc pin vào những giờ thấp điểm, vừa giúp hạn chế những khách hàng yêu cầu mắc đường dây cho xe điện nhưng không sử dụng.

Đồng thời, có tác dụng tuyên truyền, phổ biến để người dân làm quen với hình thức giá điện hai thành phần. Việc xây dựng và ban hành các chính sách ưu tiên phát triển xe điện, phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện hướng đến mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đảm bảo cuộc sống của người dân theo các mục tiêu đã đề ra.